Door de Coronacrisis eindelijk toegekomen aan Kleurenblind, de autobiografie van comedian Trevor Noah. Een fascinerend verslag van een jeugd in het Zuid-Afrika van de jaren tachtig en negentig, toen apartheid nog in elke vezel van de maatschappij voelbaar was. Noah, o.a. bekend van zijn optredens in The Daily Show, heeft een Xhosa-moeder en een Zwitserse vader, wat maakte dat hij in zijn jeugd voortdurend op zoek was naar zijn identiteit als kleurling. Als hij dan toch een kleur moest kiezen, was het zwart, zoals de familie van zijn moeder.
Hij geeft een zeer liefdevol portret van zijn moeder, als een eigenzinnige dame, die haar familie verliet omdat ze haar eigen weg wilde gaan, zich niets aantrok van de strenge wetten van de apartheid, aan de slag ging als secretaresse (een baan die begin jaren tachtig uitsluitend was weggelegd voor witte vrouwen), die haar Zwitserse buurman ‘gebruikte’ om een kind te krijgen en Trevor tot zijn negende vrijwel alleen opvoedde.
Wat mij vooral raakte was dat deze intelligente vrouw, die diep gelovig was en op zondagen haar zoon naar maar liefst drie kerkdiensten (zwart, wit en gemengd) meesleepte, zich liet inpalmen door een ‘foute’ man. Abel, de stiefvader van Trevor, was alcoholist met een slechte dronk en losse handen. Uiteraard had dit zijn weerslag op Trevor, die liever op straat ronddoolde dan thuis was, illegale handeltjes begon, werd opgepakt en op wonderlijke wijze uit de gevangenis wist te blijven.
Noah beschrijft compact, bijna zakelijk, hoe ongewis het is om in een onveilige omgeving op te groeien. In goede tijden is Abel charmant, grappig, een kameraad. Maar je weet nooit wanneer het beest in hem ontwaakt. Trevor ziet hoe voor zijn ogen zijn moeder in elkaar wordt geslagen. Ook hij ontkomt niet aan de harde handen van zijn stiefvader en slaat regelmatig op de vlucht. Als hij aan zijn moeder vraagt waarom Abel zo doet, zegt ze: omdat hij mij eronder wil krijgen. En blijkbaar lijdt deze vrouw aan een onverbeterlijk redderssyndroom. Op zijn zeventiende verlaat Trevor het ouderlijk huis, en breekt met zijn moeder omdat hij niet begrijpt dat zij bij deze alcoholist blijft. Zijn moeder begrijpt het, dat heeft ze destijds zelf immers ook gedaan.
Terwijl ik dit boek las, leven we in tijden van niet alleen sociale isolatie, maar ook van sterk toenemend huiselijk geweld. En dat is helaas een wereldwijd gegeven. Het gaat hand in hand met de verspreiding van het Corona-virus. Er zijn in Nederland al beelden opgedoken van een docente die, terwijl zij online lesgaf, werd mishandeld door haar man. En ook van leerlingen die voor het oog van de camera werden mishandeld door een ouder. In Frankrijk is er een toename van wel 40% van het huiselijk geweld, zo las ik in Trouw. Apotheken die een wachtwoord hebben waarmee vrouwen kunnen aangeven dat ze misbruikt worden (Masker 19), zodat de apotheekmedewerker de politie kan inlichten. Ik kan alleen maar hopen dat er meer manieren worden gevonden om slachtoffers van huiselijk geweld bij te staan. Hulplijnen waar kinderen chatten over onveilige thuissituaties zien een toename. Bij de Kindertelefoon voerden ze zelfs tot 40% meer gesprekken dan normaal over huiselijk geweld en seksueel misbruik, stond op de derde maandag van de quarantaine in de Volkskrant. Een vriendin die in de vrouwenopvang werkt, verwacht een enorme toestroom in de nabije toekomst. Kunnen ze dat wel aan? Het is tragisch dat mensen gedwongen op elkaar te zitten in onveilige situaties. Trevor Noah kon destijds weglopen, in de Coronacrisis ligt ook dat een stuk lastiger.
Trevor wordt na jaren van stilte onverwacht opgebeld door zijn broer met het bericht dat zijn moeder is neergeschoten door Abel (uiteindelijk heeft ze deze man, met wie ze nog twee zonen kreeg toch verlaten). Het loopt op wonderbaarlijke wijze goed af, de kogel in haar achterhoofd, heeft vrijwel geen kwaad aangericht. Maar hoe zal het hier zijn, welke blijvende schade zal deze pandemie van huiselijk geweld veroorzaken? Levensverhalen als van Trevor Noah geven je een inkijk in de harde werkelijkheid. Kenmerkend voor huiselijk geweld is dat het onzichtbaar is. We kunnen alleen maar hopen dat een bij-effect van deze crisis is dat er meer aandacht komt voor huiselijk geweld, zodat er kan worden ingegrepen. Een veilige thuisomgeving is een basisrecht.
